Τι είναι
Πρωτοβουλία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) τον Δεκέμβριο του 2021 που βασίζεται επιστημονικά σε μελέτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο.
Το πρόβλημα
Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερα από 370.000 χλμ. οδικού δικτύου, που χωρίζουν τη χώρα σε 4.659 κομμάτια γης (τμήματα ανάμεσα σε δρόμους, όχι μεμονωμένες ιδιοκτησίες). Η πιθανότητα να βρίσκεται κάποιος σε απόσταση πάνω από ένα χλμ. σε έναν δρόμο είναι μόλις 5,5% που καθιστά την Ελλάδα ως τη χώρα που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση κατάτμησης της γης στη Ευρώπη. Στο πλαίσιο σχετικής μελέτης, η ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Διατήρησης της Βιοποικιλότητας (BCL) του Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ανέπτυξε τον εθνικό χάρτη των περιοχών χωρίς δρόμους της Ελλάδας. Ο χάρτης αφορά σε 389 ηπειρωτικές περιοχές διαφορετικών μεγεθών και 3.518 νησιά/νησίδες άνευ δρόμων. Ο εθνικός χάρτης αποτελείται από 3.907 περιοχές χωρίς δρόμους, η συνολική έκταση των οποίων αντιστοιχεί στο 6,18% της έκτασης της Ελλάδας (Εικόνα 1).
Εικόνα 1: Εθνικός χάρτης περιοχών χωρίς δρόμους.
Πηγή: https://bc.lab.uoi.gr/el/research/projects/roadless/
Νομοθεσία
Τα Απάτητα Βουνά αποτελούν καθεστώς υψηλής προστασίας ορεινών περιοχών (άνω των 50 τ. χλμ.) ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, με στόχο την προστασία της βιοποικιλότητας και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στις περιοχές αυτές θα απαγορευθεί κάθε νέα διάνοιξη δρόμου ή δημιουργία τεχνητών επιφανειών, ως μέσο προστασίας της μοναδικής βιοποικιλότητάς τους. Ειδικότερα, στο σύνολο της περιοχής προβλέπονται τα εξής:
– Απαγορεύεται η διάνοιξη δρόμων κίνησης μηχανοκίνητων οχημάτων, ανεξαρτήτως κατηγορίας και κάθε είδους τεχνική επέμβαση, μεταβολή ή αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος. Από την απόφαση δεν θίγονται νομίμως υφιστάμενα έργα και η συντήρησή τους.
– Ειδικότερα επιτρέπεται η σήμανση, επισκευή, συντήρηση και βελτίωση υφιστάμενων ορειβατικών και πεζοπορικών μονοπατιών, χωρίς τη χρήση μηχανοκίνητων μέσων πρόσβασης και με την προϋπόθεση ότι οι επεμβάσεις θα υλοποιούνται με φυσικά υλικά.
– Εξαιρούνται από τους όρους και τους περιορισμούς έργα για σκοπούς Εθνικής Άμυνας.
– Εξαιρούνται των ανωτέρω απαγορεύσεων:
(α) έργα και επεμβάσεις που υλοποιούνται λόγω εκτάκτου ανάγκης (σεισμών, πλημμυρών, θεομηνιών, πυρκαγιάς κ.λπ.), εφόσον μετά λαμβάνεται μέριμνα για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος.
(β) έργα και επεμβάσεις που κρίνονται απαραίτητες για λόγους προστασίας ή/και αποκατάστασης του φυσικού και δασικού περιβάλλοντος.
Ποια είναι
Έως σήμερα έχουν κηρυχθεί ως Απάτητα Βουνά, περιοχές σε 9 ορεινούς όγκους, συνολικής έκτασης 1.114 τετραγωνικών χιλιομέτρων:
1. Λευκά Όρη (Μαδάρες): Καλύπτει έκταση 382,06 τ. χλμ., στους νομούς Χανίων και Ρεθύμνου στην Κρήτη (υψηλότερη κορυφή Πάχνες 2.453 μ.). Στην περιοχή εντοπίζονται απολιθωμένα είδη κυανοβακτηρίων και σπόγγων ηλικίας 150 εκ. ετών, σημαντικά είδη πουλιών όπως ο γυπαετός και θηλαστικών όπως ο κρητικός αίγαγρος, ενώ στις νότιες θαλάσσιες περιοχές του βουνού, υπάρχουν φωλιές της φώκιας Monachus monachus.
2. Τύμφη: Καλύπτει έκταση 202,75 τ.χλμ. στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου στο νομό Ιωαννίνων (υψηλότερη κορυφή η Γκαμήλα 2.497 μ.). Αποτελεί το νοτιότερο άκρο στην Ευρώπη που ζει και κινείται η καστανή αρκούδα. Ο βιότοπος είναι σημαντικός επίσης για τον Λίγκα, ενώ φιλοξενεί το μεγαλύτερο πληθυσμό του Αγριόγιδου στη χώρα.
3. Ταΰγετος: Απλώνεται σε 143,23 τ. χλμ. στους νομούς Λακωνίας και Μεσσηνίας στην Πελοπόννησο (υψηλότερη κορυφή ο Προφήτης Ηλίας 2.407 μ.) και εκτείνεται σε ένα υψομετρικό εύρος 1.975 μέτρων (432 – 2.407 μ.). Εμπίπτει στο σύνολο της εντός της προστατευόμενης περιοχής του δικτύου Natura 2000 με κωδική ονομασία GR2550009 «Όρος Ταΰγετος – Λαγκάδα Τρύπης», η οποία έχει χαρακτηριστεί ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την ορνιθοπανίδα. Επίσης περιλαμβάνει τμήματα δύο προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000 με κωδικές ονομασίες GR2550006 «Όρος Ταΰγετος – Σπήλαιο Τράχηλας – Σπήλαιο Βατσινίδη» και GR2540005 «Λαγκάδα Τρύπης», οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ).
4. Σμόλικας: Καλύπτει έκταση 102,89 τ. χλμ. στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου στους νομούς Ιωαννίνων και Γρεβενών και εκτείνεται σε ένα υψομετρικό εύρος 1.855 μέτρων (782 – 2637 μ.). Ο Σμόλικας αποτελεί το 2ο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας και φτάνει τα 2.637 μ. Στην περιοχή φωλιάζουν αρπακτικά και όρνεα, που περιλαμβάνουν χρυσαετούς, γερακαετούς, φιδαετούς, φικιάριδες, γερακίνες, πετρίτες, ξεφτέρια, διπλοσάινα και βραχοκιρκίνεζα. Εμπίπτει σχεδόν στο σύνολο της εντός της προστατευόμενης περιοχής του δικτύου Natura 2000 με κωδική ονομασία GR2130002 «Κορυφές Όρους Σμόλικας», η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ΕΖΔ και ΖΕΠ.
5. Σάος (Φεγγάρι): Καλύπτει έκταση 97,30 τ. χλμ. στη Σαμοθράκη και αποτελεί το ψηλότερο βουνό στο Αιγαίο (κορυφή 1.611 μ.), ενώ εκτείνεται σε ένα υψομετρικό εύρος 1.611 μέτρων (0 – 1.611 μ.) Στα δάση από βελανιδιές, πλατάνια και σκλήθρα απαντώνται 1.441 ενδημικά φυτά, ενώ ανακαλύφθηκε πριν από 16 χρόνια ένα ιδιαίτερο ενδημικό φυτό, που ανήκει στην οικογένεια της μαργαρίτας. Στη θαλάσσια έκταση του βουνού υπάρχουν επίσης φωλιές φώκιας Monachus monachus. Εμπίπτει στο σύνολο της εντός δύο προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000 με κωδική ονομασία GR1110012 «Σαμοθράκη: Όρος Φεγγάρι και παράκτια ζώνη» η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ για την ορνιθοπανίδα και GR1110004 «Φεγγάρι Σαμοθράκης, ανατολικές ακτές, βραχονησίδα Ζούφαρα και θαλάσσια ζώνη» η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ΕΖΔ.
6. Όρος Χατζή: Καλύπτει έκταση 45,61 τ. χλμ στο νομό Τρικάλων στη Θεσσαλία (κορυφή 2.038 μ.) και εκτείνεται σε ένα υψομετρικό εύρος 1.440 μέτρων (598 – 2038 μ.). Εμπίπτει σχεδόν στο σύνολό της, εντός της προστατευόμενης περιοχής του δικτύου Natura 2000, με κωδική ονομασία GR2130013 «Ευρύτερη Περιοχή Αθαμανικών Ορέων», η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ για την ορνιθοπανίδα. Στην περιοχή εντοπίζονται δάση με βελανιδιές και πλατάνια, ενώ έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 90 διαφορετικά είδη πουλιών με σπάνια αρπακτικά είδη, όπως είναι τα όρνια, ο χρυσαετός, ο σπιζαετός, η σταχτοχήνα και ο διπλοκεφαλάς.
7. Άγραφα: Η έκταση που καλύπτει είναι 94,92 τ. χλμ. στους νομούς Καρπενησίου και Καρδίτσας υψομετρικού εύρους 1.747 μέτρων (από 371 έως 2.118 μ.) με ψηλότερη κορυφή την Καράβα (2.184 μ). H περιοχή Δυτικών Αγράφων με έκταση 84 τ. χλμ. στο οποίο εμπίπτουν οι προστατευόμενες περιοχές του δικτύου «Natura 2000» με κωδική ονομασία GR2430002 «Όρη Άγραφα», ΖΕΠ για την ορνιθοπανίδα και GR1410002 «Άγραφα», ΕΖΔ. Η Νότια περιοχή Δημοτικής Ενότητας Αγράφων με έκταση 10,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων, η οποία αποτελεί περιφερειακή ζώνη προστατευόμενης περιοχής. Οι ορεινές αυτές περιοχές είναι πολύ σημαντικές για τα αρπακτικά πτηνά, όπως το Όρνιο (Gyps fulvus), τον Χρυσαετό (Aquila chrysaetos), τον Πετρίτη (Falco peregrinus), τον Φιδαετό (Circaetus gallicus), καθώς και για την Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax). Αποτελούν επίσης ζώνη εξάπλωσης του αγριόγιδου των Βαλκανίων και του λεπιδόπτερου (Parnassius apollo) του οποίου οι πληθυσμοί περιορίζονται κατά μήκος της οροσειράς της Πίνδου και εμπίπτουν στην περιοχή εξάπλωσης της καφέ αρκούδας (Ursus arctos).
8. Μαίναλο: Καλύπτει έκταση 44,98 τ.χλμ. στο νομό Αρκαδίας στην Πελοπόννησο με υψομετρικό εύρος 1.107 μέτρων (από 730 έως 1.837 μ.) και εκτείνεται νότια του χιονοδρομικού κέντρου της περιοχής και βορειοδυτικά της πόλης της Τρίπολης (υψηλότερη κορυφή η Οστρακίνα 1.981 μ.). Αποτελείται από τεράστιες εκτάσεις κωνοφόρων δασών, κυρίως δασικών οικοσυστημάτων Κεφαλληνιακής Ελάτης και Μαύρης Πεύκης και προσφέρει καταφύγιο σε σπάνια είδη νυχτερίδας, όπως η Nyctalus leisleri και στην ενδημική πεταλούδα Callimorpha quadripunctaria (οικογένεια πεταλούδας της Ρόδου). Η περιοχή ξεχωρίζει για τον πλούτο της ενδημικής και μη ερπετοπανίδας, την ελληνική σαύρα Lacerta graeca και την πελοποννησιακή Podarcis peloponnesiaca.
9. Δίκτη (Λασιθιώτικα όρη): Καλύπτει έκταση 66,29 τ.χλμ στο νομό Λασιθίου στην Κρήτη με υψομετρικό εύρος μεταξύ 900 και 2.148 μέτρων και εκτείνεται νότια του Οροπεδίου του Λασιθίου και του Δικταίου Άντρου (υψηλότερη κορυφή Σπαθί ή Δίχτης 2.148 μ.). Κατακλύζεται από βραχώδεις εξάρσεις και χορτολιβαδικές εκτάσεις, στο κέντρο της περιοχής ξεχωρίζει το δάσος τραχείας πεύκης ενώ η πανίδα της περιοχής περιλαμβάνει ενδημικά και σπάνια είδη, όπως γαστερόποδα και το ενδημικό υποείδος της νυχτερίδας Τρανορινόλοφος. Η περιοχή αποτελεί σημαντικό σημείο για τη διέλευση σπάνιων ειδών ορνιθοπανίδας, όπως το όρνιο και ο χρυσαετός.
* Στο θεσμό των Απάτητων Βουνών ανήκει και ο Όλυμπος, που όμως προστατεύεται από ένα σύγχρονο προεδρικό διάταγμα και συνεπώς δεν χρειάζεται να συμπεριληφθεί στην κατηγορία αυτή.
Πηγές: https://ypen.gov.gr/ https://dasarxeio.com/